Biyo-xireennada waa dhismayaal waaweyn oo ka mid ah injineernimada ugu adag ee aadanuhu sameeyay. Waxay kaalin muhiim ah ka ciyaaraan kobcinta dhaqaalaha, abuurista tamarta korontada, iyo maaraynta biyaha. Maqaalkan, waxaan ku eegaynaa shan ka mid ah biyo-xireennada ugu caansan uguna waaweyn adduunka, anagoo dib u milicsanayna taariikhdooda, cabbirkooda, iyo saamayntooda ballaaran.
1 Saddexda Gorges (Three Gorges) - Shiinaha
Taariikhda Aasaaska: Dhismaha Biyo-xireenka Saddexda Gorges wuxuu bilowday sanadkii 1994 waxaana si buuxda loo dhammaystiray sanadkii 2006. Mashruucan oo ahaa mid aad u ballaaran, wuxuu ujeeddadiisu ahayd in lagu xakameeyo daadadka Wabiga Yangtze, in la abuuro tamar koronto oo aad u badan, iyo in la wanaajiyo gaadiidka biyaha.
Cabirka: Waa biyo-xireenka ugu weyn adduunka xagga awoodda koronto ee uu dhalin karo. Dhererkiisu waa 2,335 mitir (7,661 feet), dhererka derbigiisu wuxuu gaarayaa 185 mitir (607 feet). Waxay abuurtaa haro ballaaran oo dhererkeedu yahay 600 oo kiiloomitir (370 mayl).
Saamaynta Dhaqaale & Wax-soo-saar: Biyo-xireenkan wuxuu dhalin karaa awood koronto oo gaareysa 22,500 megawatts, taasoo ka dhigaysa xarunta tamarta ugu weyn ee adduunka. Waxay yareysay ku tiirsanaanta Shiinaha ee dhuxusha (coal) waxayna si weyn u kobcisay dhaqaalaha dalkaas, gaar ahaan warshadaha. Waxay sidoo kale la dagaallantay daadadkii burburka geystay. Waa hubaal, Biyo-xireenka Saddexda Gorges ma aha oo kaliya mashruuc injineernimo, laakiin sidoo kale waa meel ay ka dhaceen dhacdooyin iyo qisooyin taariikhi ah oo aad u xiiso badan.
Dhacdadii Dib-u-dejinta Dadka: Magaalooyin iyo Qabuurahii oo Hoosta Ka Galay
Mid ka mid ah qisooyinka ugu caansan uguna murugada badan ee la xiriira Biyo-xireenka Saddexda Gorges waa mashruucii dib-u-dejinta dadweynaha. Markii la dhisayay biyo-xireenka oo la bilaabay buuxinta harada, in ka badan 1.3 milyan oo qof oo deganaa aaggaasi ayaa laga raray guryahoodii. Tani waxay saameysay magaalooyin, tuulooyin, iyo goobo taariikhi ah.
Magaalooyinkii Daadka Hoosta Galay: Magaalada qadiimiga ah ee Fengdu, oo loo yaqaano "Magaaladii Rooxaanada" (Ghost City), ayaa qaybo badan oo ka mid ah ay biyo galeen. Sidoo kale, magaalooyin badan oo kale oo jiifay Wabiga Yangtze ayaa gebi ahaanba hoos u galay biyaha, taasoo sababtay in malaayiin qof ay lumiyaan hantidoodii iyo taariikhdoodii.
Goobaha Taariikhiga ah ee la Waayay: Mashruuca dhismaha wuxuu baabi'iyey kumanaan sano oo taariikh Shiineys ah. Goobo qadiimi ah, macbadyo (temples), iyo qabuuraha boqortooyooyin qadiim ah ayaa la waayay. In kasta oo xukuumaddu isku dayday inay qaar ka mid ah goobahan la raro, aqlabiyadda meelahaasi waxay noqdeen kuwo weligood la waayay. Dadka la raray qaar ka mid ah waxay dareemeen inaysan helin magdhow ku filan, qaar kalena waxay ka cawdeen in noloshooda ay is beddeshay markii lagu raray meelo cusub oo aanay aqoon u lahayn.
Sheekada Kalluunka Bannaanka (Chinese Paddlefish): Noole La Waayay
Sidoo kale, Biyo-xireenka Saddexda Gorges wuxuu leeyahay saameyn weyn oo dhanka deegaanka ah, waxaana qiso murugo leh ka mid ah luminta noole biyo-badeed ah.
Kalluunka Bannaanka: Wabiga Yangtze wuxuu ahaa hoyga mid ka mid ah noolayaasha ugu qadiimiga ah ee la yaqaan, kaasoo ah kalluunka bannaanka ee Shiinaha (Chinese Paddlefish). Wuxuu ahaa kalluun aad u weyn oo dhererkiisu gaari jiray ilaa 7 mitir. Waxaa la sheegay in dhismaha biyo-xireenka iyo xayiraadda socodka biyaha ay kaalin weyn ka qaadatay in noolahaas uu lumo. Sanadkii 2020, khuburo ku takhasusay cilmiga noolaha ayaa si rasmi ah u shaaciyey in kalluunkan uu gebi ahaanba ka baxay adduunka (extinct).
Labadaan qiso waxay muujinayaan dhinaca kale ee mashruucan weyn, kaasoo ah khasaaraha dhaqan, taariikh, iyo deegaan ee uu sababay, in kasta oo uu keenay horumar dhaqaale oo weyn. Maxay kula tahay qisooyinkan murugada leh Ma qabtaa in horumarka bani'aadamku uu mararka qaar khasaare ku keeno taariikhda iyo deegaanka
2 Biyo-xireenka Weyn ee Itoobiya (GERD) - Itoobiya
Taariikhda Aasaaska: Dhismaha GERD wuxuu bilowday sanadkii 2011, waxaana si habsami leh oo dhammaystiran uu dhamaaday sanadka 2025 Mashruucan ayaa ah kii ugu weynaa ee dalka Itoobiya abid samayso, wuxuuna ku yaal Wabiga Niil. Ujeeddadiisu waa inuu dalka ka saaro mugdiga, una abuuro awood koronto oo dalka oo dhan gaarta.
Cabirka: Biyo-xireenkan wuxuu dhererkiisu yahay 1,800 mitir (5,906 feet), halka derbigiisa ugu dheer uu gaarayo 175 mitir (574 feet). Markii uu si buuxda u buuxsamay wuxuu harada uu abuuray waxay yeelatay biyo ku filan
Markii dhawaan xadhiga laga jaray marawaxadaha saddexaad iyo afraad ee biyo xireenka GERD (Grand Ethiopian Renaissance Dam), awoodda guud ee koronto ee uu hadda dhalin karo waxay gaadhay 5150 MW.
Marawaxad kasta oo hadda shaqaynaysaa waxay dhalisaa 450 MW. Sidaas darteed, markii laba marawaxadood oo cusub lagu daray labadii hore, awooddii hore ee ahayd 900 MW (2 x 450 MW) waxay noqotay 1,350 MW (3 x 450 MW). awoodda ugu dambaysa ee ay biyo-xireenka GERD laga dhaliyay markii uu si buuxda u shaqeeyay waa 5,150 MW.
Tirada 6,450 MW waxay ahayd awooddii la qorsheeyay markii la bilaabay dhismaha, laakiin nashqaddii dambe ee biyo-xireenka ayaa lagu dhimay si ay ugu habboonaato qaab-dhismeedka hadda jira iyo tirada marawaxadaha.
Hadda, biyo-xireenka GERD wuxuu si tartiib ah u shaqaynayaa iyada oo la furayo marawaxadaha mid mid. Markii ugu dambaysay ee la xaqiijiyay waxay ahayd in afar marawaxadood oo kala ah labo 375 MW iyo labo 400 MW ay shaqeeyeen, taas oo awoodda koronto ee hadda dhalisay ka dhigaysa 1,550 MW. Si kastaba ha ahaatee, waxaa jira warar sheegaya in tiradaasi isbeddeshay maadaama xadhigga laga jaray marawaxado kale. Marka la soo koobo: Awoodda ugu dambaysa ee la qorsheeyay: 5,150 Mw
Saamaynta Dhaqaale & Wax-soo-saar: GERD ayaa laga gaadhsiiyay inuu dhaliyaa awood koronto oo gaareysa ilaa 5150 megawatts. Waxay ujeeddadu tahay inuu noqdo isha ugu weyn ee tamarta dalka, taasoo kor u qaadeysa warshadaha, shaqo abuurka, iyo kobaca guud ee dhaqaalaha.
Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD) iyo caqabadihii uu la kulmay. Waxaana ka mid ah:
Caqabadaha Siyaasadeed iyo Diblomaasiyadeed: Dhismaha GERD wuxuu abuuray xiisad u dhaxaysa Ethiopia iyo wadamada hoose ee ku teedsan wabiga Nile sida Masar iyo Sudan. Masar waxay ka cabsi qabtay in biyo xireenku uu yareeyo qadarka biyaha ee ay heli jireen. Caqabadaha dhaqaale: Dhismaha GERD wuxuu ahaa mashruuc aad u qaali ah. Ethiopia waxay ku bixisay mashruucan dhaqaale aad u fara badan, waxaana ay la kulantay caqabado dhaqaale. Caqabadaha Farsamo: Dhismaha GERD wuxuu ahaa mashruuc aad u adag oo dhanka injineernimada ah Waxaa la kulmay caqabado farsamo oo kala duwan, gaar ahaan bilowgii mashruuca.
3 Itaipu - Brazil & Paraguay
Taariikhda Aasaaska: Dhismaha Biyo-xireenka Itaipu wuxuu bilowday sanadkii 1975 waxaana si rasmi ah loo furay sanadkii 1984. Waa mashruuc wada-jir ah oo ay wada leeyihiin dowladaha Brazil iyo Paraguay, wuxuuna ku yaal Wabiga Paraná.
Saamaynta Dhaqaale & Wax-soo-saar: Itaipu wuxuu awood u leeyahay inuu dhalo ilaa 14,000 megawatts oo koronto ah. Waxay daboolaysaa in ka badan 75% baahida koronto ee Paraguay iyo ilaa 15% baahida Brazil. Waxay kaalin weyn ka qaadatay kobcinta dhaqaalaha labada dal.
Dhismaha Itaipu: Mashruuc iskaashi oo taariikhi ah
Itaipu Dam ma aha biya-xidheen caadi ah; waa astaan u taagan iskaashiga u dhexeeya laba dal, Brazil iyo Paraguay. waxayna ahayd mashruuc aad u adag oo dhinaca injineernimada iyo siyaasadda ahba. Dhismaha mashruuca wuxuu u baahday in la beddelo webiga weyn ee Paraná, taasoo keentay in la sameeyo haro weyn oo biyaha lagu ururiyo.
Wakhtiga la aas aasay:Dhismaha waxaa la bilaabay 1975.Waxaa si rasmi ah loo dhameystiray oo la hawlgeliyey 1984. Awoodda korontada:Itaipu waa mid ka mid ah biyo-xidheenada ugu awoodda badan aduunka. Awoodda guud ee la soo saaro: 14,000 MW (megawatts) oo ah awoodda ugu badan ee la heli karo. Waxay soo saartaa koronto ku filan in lagu daboolo baahida koronto ee Paraguay iyo Brazil si weyn dhererka buundada waa 7.919 mitir ( 25,981 feet) ( cabirka darbigiisa ugu sareeya waa 196 mitir (643 feet)
Dhacdooyinka Caan ah iyo Sheekooyinka La Xidhiidha
• Awoodda Korontada ee Weyn: Itaipu wuxuu ahaa, muddo dheer, biya-xidheenka ugu weyn adduunka ee koronto soo saara, ilaa laga dhisay Three Gorges Dam ee Shiinaha. Si kastaba ha ahaatee, sanado badan ayuu ahaa isha ugu muhiimsan ee korontada ee Paraguay, isaga oo dabooleya ku dhawaad dhammaan baahida korontada ee dalkaas. Sidoo kale, wuxuu door muhiim ah ka ciyaaraa korontada Brazil.
Muranka Siyaasadeed: Dhismaha Itaipu wuxuu keenay muran siyaasadeed oo xooggan. Qaar ka mid ah dadka u ololeeya ilaalinta deegaanka iyo qabaa'illada asalka ah ayaa ka soo horjeestay mashruuca sababtoo ah wuxuu sababay in la qasbo kumanaan qoys oo ku noolaa aagga, waxaana biyaha hoos tagay dhul beereed iyo deegaanno.
• "Hawada Laga Qaaday" Dhacdo: Mid ka mid ah sheekooyinka ugu xiisaha badan ee la xidhiidha Itaipu waa dhacdadii caanka ahayd ee biya-xidheenka. Intii lagu jiray dhismaha, injineerradu waxay sameeyeen wax loo yaqaanno 'dry diversion' ama 'ka-leexinta qalalan'. Waxay si ku-meelgaadh ah u beddeleen socodka webiga parana, iyagoo u leexiyay dhinac kale si ay u sameeyaan meel bannaan oo ay ka shaqeeyaan. Goobtan 'bannaan' ee ay ka shaqeeyeen ayaa noqotay goobta ugu weyn ee dhismaha biya-xidheenka.
• Biyaha oo Hoos Galay Goob Caanno Ah: Dhismaha biya-xidheenku wuxuu sababay in uu biyo hoos galo mid ka mid ah meelaha dalxiiska ah ee ugu caansan, Guaíra Falls ama Saltos del Guaíra, oo ahaa dhul biyo-dhacyo aad u qurux badan oo ka weynaa xitaa Niagara Falls. Tani waxay keentay murugo iyo xasuus, maadaama dalxiisayaal badan oo soo booqan jiray ay waayeen meeshii. Dadka deegaanku waxay sheegaan in codka biyo-dhacyadaas uu ahaa mid laga maqli jiray meel fog.
Itaipu Dam waa tusaale muujinaya awoodda injineernimada aadanaha, laakiin sidoo kale waa xasuus ku saabsan is-beddelka weyn ee uu mashruuc weyn u keeni karo deegaanka iyo dadka.
4 Kuybyshev (Zhiguli) - Ruushka
• Taariikhda Aasaaska: Dhismaha Biyo-xireenka Kuybyshev, oo hadda loo yaqaanno Biyo-xireenka Zhiguli, wuxuu bilaabmay sanadkii 1950 waxaana la dhammeeyay sanadkii 1957. Wuxuu ku yaal Wabiga Volga, wuxuuna ahaa mid ka mid ah mashruucyadii waaweynaa ee Midowga Sofiyet (Soviet Union).
Cabirka: Dhererka Biyo-xireenkan waa 12,000 mitir (39,370 feet), wuxuuna ka mid yahay biyo-xireennada ugu dheer adduunka. Wuxuu abuuray harada Kuybyshev oo ah harada ugu weyn ee dabiici ah ee ku taal Yurub.
Saamaynta Dhaqaale & Wax-soo-saar: Wuxuu awood u leeyahay inuu dhalo ilaa 2,315 megawatts oo koronto ah. Waxa uu kaalin weyn ka qaatay horumarinta warshadaha iyo tamarta ee gobolka Volga, wuxuuna xakamayn jiray daadadkii. Ujeedada Wuxuu ahmiyad u leeyahay korontada, waraabka iyo gaadiidka biyaha ee aaggaas
5 Gordon Dam - Australia
Taariikhda Aasaaska: Dhismaha Biyo-xireenka Gordon wuxuu bilowday sanadkii 1970 waxaana la furay sanadkii 1978. Wuxuu ku yaal Wabiga Gordon ee gobolka Tasmania ee dalka Australia.
Cabirka: Biyo-xireenkan wuxuu leeyahay dherer gaaraya 140 mitir (460 feet) oo ah cabbirka derbigiisa, wuxuuna abuuray harada Gordon, oo ah harada ugu weyn ee Tasmania.
Saamaynta Dhaqaale & Wax-soo-saar: Wuxuu awood u leeyahay inuu dhalo koronto dhan 432 megawatts, taasoo ka dhigaysa il muhiim u ah tamarta gobolka Tasmania. Wuxuu sidoo kale u adeegaa kaydka biyaha ee aaggaas.
Dhismihii Waddada iyo Magaalada
Kahor inta aan la bilaabin dhismaha biyo xireenka, boqolaal shaqaale ah ayaa dhisay waddo dhererkeedu ahaa 80 km oo dhex marta kaymo adag si ay u gaaraan goobta.
Waxay sidoo kale dhiseen tuulo la oran jiray Strathgordon, oo hoy u noqotay ilaa 2,000 oo shaqaale iyo qoysaskooda. Tuulada waxaa ku jiray xarun ganacsi, kaniisad, dukaan hilible, iyo xitaa barkad lagu dabaasho oo kulul, taasoo ahayd tan kaliya ee nooceeda ah ee gobolka waqtigaas.
Iska horimaadkii Deegaanka iyo Biyaxireenka Franklin River
Dhacdooyinka ugu caansan ee la xiriira Gordon Dam waxay la xiriiraan dagaalkii ka dhanka ahaa dhismaha biyo-xireenka Franklin River Dam. Markii hore, waxaa jiray qorshe ah in la dhiso biyo-xireen kale oo ka ag dhow Franklin River. Taasi waxay keentay dibad-baxyo waaweyn oo ka yimid dadka u dooda ilaalinta deegaanka, kuwaas oo aaminsanaa in biyo-xireenkaasi uu burburin doono kaymo iyo goobo taariikhi ah oo aan dib u soo noqon karin.
Dibad-baxyadani waxay aakhirkii horseedeen in Maxkamadda Sare ee Australia ay xukunto in aan la dhisi karin biyo-xireenka Franklin, taasoo guul weyn u noqotay dhaqdhaqaaqa ilaalinta deegaanka. In kasta oo Gordon Dam la dhisay, taariikhda labada mashruuc waa mid isku xiran. Qoysaska Shaqeeyay iyo Aqoonyahannada Dhismaha Gordon Dam wuxuu soo jiitay kumanaan shaqaale xirfad leh, oo ay ku jiraan muhaajiriin badan.
Hal sheeko oo caan ah ayaa ku saabsan injineerka madaxa ahaa, Dr. Sergio Giudici, oo isaga laftiisu ku koray tuulooyin biyo-xireen kale. Wiilka uu awoowga u yahay, Oliver, ayaa hadda ka shaqeeya isla shirkadda korontada (Hydro Tasmania), taasoo muujinaysa qoysas badan oo jiilba jiilka ka dambeeya ku soo kordhinayeen shaqada.
Gunaanad
Biyo-xireennadan waaweyn ee caalamka waxay tusaale cad u yihiin sida awoodda injineernimadu ay u beddeli karto muuqaalka dabiiciga ah, uuna u kobcin karo dhaqaalaha bulshooyinka. In kasta oo ay jiraan muranno la xiriira saamaynta deegaanka, waxaan shaki ku jirin inay ka mid yihiin mashruucyada horumarineed ee ugu muhiimsan ee aadanuhu sameeyay.
Fikirkaaga muhiimka ah
Maxay kula tahay in laga baran karo mashaariicdaan waaweyn ee biyo-xireennada ah?
