Sayid Maxamed Cabdalle Xasan: Halgan, Halabuur iyo Hagitaan

Taariikhda ummadda Soomaaliyeed waa mid hodan ku ah geesiyaal naftood-hurayaal ah, gabayo tooshin u ahaa halganka, iyo hoggaamiyeyaal horseeday isbeddello waaweyn. Marka la soo hadal qaado sadexdaas tiir — halganka, hal-abuurnimada suugaaneed, iyo hoggaaminta — waxaa mar walba safka hore kaga jira, magac aan marna duugoobayn, Sayid Maxamed Cabdalle Xasan. Wuxuu ahaa shakhsiyad isku darsatay wadaadnimo, gabayaannimo, dagaalyahannimo, iyo dawlad-dhisid. Noloshiisii iyo dhaxalkiisii waxay si qoto dheer u saameeyeen, una qaabeeyeen, miyir-qabka iyo qaran-jacaylka Soomaalida tan iyo bilowgii qarnigii 20-aad ilaa maantadan aynu joogno.

Qoraalkan wuxuu si faahfaahsan ugu kuur gelayaa saddexda weji ee ugu muhiimsan noloshii Sayid Maxamed: Halgankii gobanimodoonka ahaa ee uu gumeystaha la galay; Hal-abuurkii suugaaneed ee uu hubka la simay; iyo Hagitaankii siyaasadeed iyo dawladnimo ee uu ku doonayay inuu ku mideeyo ummadda Soomaaliyeed. Waa safar aan ku dhex marayno noloshii nin taariikhda baal dahab ah ka galay, kaas oo Soomaalida baray qiimaha xorriyadda iyo midnimada.

1. HALGAN: Dagaalkii Gobanimodoonka ee Daraawiishta

Bilowgii qarnigii 20-aad, dhulka Soomaalidu wuxuu wajahayay mid ka mid ah xilliyadii ugu adkaa ee taariikhdiisa. Gumeystayaal reer Yurub ah (Ingiriis, Talyaani, iyo Faransiis) iyo boqortooyadii Xabashida ayaa u tartamayay sidii ay u kala qaybsan lahaayeen dhulka Soomaaliyeed. Heshiisyo aan Soomaalidu waxba kala socon ayaa lagu saxiixay Berlin (1884), kuwaas oo dhulka u qaybiyey sidii xoolo la kala boobayo. Xilligaas mugdiga ahaa, waxaa soo baxay iftiin cusub oo horseeday kacdoon socday in ka badan labaatan sano — waa dhaqdhaqaaqii Daraawiishta ee uu hoggaaminayay Sayid Maxamed Cabdalle Xasan.

Aasaaskii Dhaqdhaqaaqa Daraawiishta

Sayid Maxamed, oo ku dhashay agagaarka Buuhoodle sannadkii 1856, wuxuu ahaa nin dhallinyaranimadiisii horeba muujiyey caqli iyo cilmi-jaceyl. Wuxuu u safray dhulalka barakeysan ee Makka iyo Madiina, halkaas oo uu kasoo bartay culuumta diinta Islaamka, gaar ahaan dariiqada Saalixiyada. Markii uu ku soo laabtay dhulkii hooyo dabayaaqadii 1890-meeyadii, wuxuu la kulmay xaalad aanu fileyn: Gumeyste gaalo ah oo qabsaday xeebaha, calankiisana ka taagtay, dadkiina u kala qaybiyey si uu u maamulo. Wuxuu arkay diintii Islaamka oo la wiiqayo iyo dhaqankii suubbanaa ee Soomaalida oo la dayacayo.

Dareenkaas diiniga iyo wadaniyadeed ayaa ku dhaliyey inuu aasaaso dhaqdhaqaaq uu ugu magac daray "Daraawiish," oo macnaheedu yahay dad naftooda u huray diinta iyo dalka. Ujeeddadiisu waxay ahayd mid cad: in dhulka laga saaro gumeystaha, la mideeyo dadka Soomaaliyeed, lana dhiso dawlad Islaami ah oo ku dhaqanta shareecada.

Istaraatiijiyadda Dagaalka iyo Xoogga Daraawiishta

Halgankii Daraawiishtu ma ahayn mid fudud. Waxay la dagaallamayeen saddex quwadood oo waaweyn: Ingiriiska, Talyaaniga, iyo Xabashida. Sayidku wuxuu adeegsaday istaraatiijiyad dagaal oo ku dhisan laba arrimood:

1. Dagaalka Dhuumaaleysiga ah (Guerrilla Warfare): Maaddaama Daraawiishtu aanay lahayn awood ciidan oo la mid ah tan gumeystaha, waxay adeegsan jireen weerarro kedis ah, gaadmo, iyo inay iska ilaaliyaan dagaal fool-ka-fool ah oo ay ku wiiqmi karaan. Waxay ka faa'iideysan jireen dhulka ay aadka u yaqaanneen, sida dooxooyinka Nugaaleed iyo dhulka Haud.

2. Dhismaha Qalcadaha (Xarumaha Difaaca): Si ay u helaan meel ay ku nastaan, keydsadaan saadka, iyo isaga difaacaan weerarrada culus, Daraawiishtu waxay dhisteen qalacado waaweyn oo dhagax iyo dhoobo laga sameeyay. Qalcaddii ugu caansanayd waxay ahayd Taleex, oo noqotay caasimaddii Daraawiishta. Waxaa kale oo jiray qalacado kale sida Jiidali, Mirashi, iyo Eyl.

Awoodda Daraawiishta ma ahayn oo kaliya mid milatari, laakiin waxay sidoo kale ahayd mid maskaxeed iyo mid ruuxi ah. Sayidku wuxuu ku guuleystay inuu mideeyo qabaa'il Soomaaliyeed oo kala duwan, isagoo ka dhaadhiciyay in cadawga guud ee haysta uu ka weyn yahay is-khilaafka hoose ee dhexdooda ah. Wuxuu u adeegsaday diinta Islaamka si uu u abuuro midnimo iyo walaaltinimo. Ciidanka Daraawiishta waxaa lagu yaqaanay geesinimo, adkaysi, iyo daacadnimo ay u qabeen hoggaamiyahooda iyo mabda'ooda.

Dagaalku wuxuu socday muddo 21 sano ah (1899-1920), wuxuuna maray marxalado kala duwan oo guulo iyo guuldarrooyinba lahaa. Daraawiishtu waxay guulo waaweyn ka gaareen dagaallo badan, sida kii Cagaarweyne (1901) iyo kii Ruuga (1913), halkaas oo ay ku dileen taliyihii ciidanka Ingiriiska, Richard Corfield. Guulahaasi waxay argagax geliyeen gumeystihii, waxayna caalamka tuseen in Soomaalidu aanay ahayn dad si dhib yar loo cabburin karo.

Dhammaadkii halganka wuxuu yimid sannadkii 1920-kii, markii Ingiriisku markii ugu horreysay taariikhda Afrika adeegsaday diyaarado dagaal si uu u duqeeyo xarumihii Daraawiishta, gaar ahaan Taleex. Tani waxay ahayd tallaabo aanay Daraawiishtu fileyn, awoodna aanay u lahayn inay iska difaacaan. Duqeyntaas arxan-darrada ahayd waxay soo afjartay awooddii milatari ee Daraawiishta, Sayidkuna wuxuu u qaxay dhanka webiyada, halkaas oo uu cudurka furuqa ugu geeriyooday sannadkii 1921-kii. In kasta oo halgankii Daraawiishta milatari ahaan laga adkaaday, haddana wuxuu noqday astaanta gobanimadoonka Soomaaliyeed iyo dhimbishii hurisay halgannadii dambe ee lagu gaaray xorriyadda.

2. HALABUUR: Suugaanta Hubaysan ee Sayidka

Bulshada Soomaaliyeed, suugaanta — gaar ahaan gabaygu — waxay leedahay awood la mid ah tan warbaahinta casriga ah. Gabayga waxaa loo adeegsan jiray in lagu abaabulo dadka, lagu faafiyo wararka, lagu xuso dhacdooyinka, lagu ammaano geesiyaasha, lagulana diriro cadawga. Sayid Maxamed Cabdalle Xasan wuxuu ahaa sayidkii fagaarayaashaas. Wuxuu si mistarnimo leh isugu darsaday farshaxanka gabayga iyo ujeeddooyinka halganka. Gabayadiisu ma ahayn maaweelo iyo madadaalo, balse waxay ahaayeen hub wax gumaada, dhiirigelin abuura, iyo taariikh qora.

Ujeeddooyinka Suugaanta Sayidka

Suugaanta Sayidku waxay lahayd dhawr ujeeddo oo waaweyn oo isku xiran:

1. Guubaabo iyo Dhiirigelin: Gabayo badan oo uu tiriyey waxay ku socdeen ciidankiisa Daraawiishta iyo cid kasta oo taageersanayd halganka. Wuxuu ugu yeeri jiray jihaad, wuxuu xusuusin jiray aakhiro iyo abaal-marinta Eebbe, wuxuuna ku dhiirigelin jiray inay u samraan dhibaatada iyo gaajada. Gabayga caanka ah ee "Gala-Leged" waa tusaale fiican oo muujinaya sida uu u dhiirigelin jiray ciidankiisa dagaalka ka hor.

2. Cambaareyn iyo Gooddi: Sayidku seeftiisa suugaaneed uguma tudhin cadawgiisa, ha ahaado gumeystaha ama Soomaalida la shaqeysay. Wuxuu si toos ah ugu hal-qabsan jiray magacyadooda, isagoo ku sifeeya fulaynimo, diin-la'aan, iyo dulinimo. Gabayga "Afbakayle" waa mid ka mid ah gabayada ugu caansan ee uu ku weeraray kuwa uu u arkayay inay dalka iyo dadkaba khiyaameen. Awoodda ereyadiisu waxay ahayd mid dhaawac maskaxeed iyo mid bulsho ku reebta kuwa lala beegsado.

3. Wargelin iyo Taariikh-Qorid: Maaddaama aanu jirin hab casri ah oo wararka lagu faafiyo, gabaygu wuxuu ahaa isha ugu muhiimsan ee warka. Sayidku wuxuu gabay ku sheegi jiray natiijada dagaallada, khasaaraha gaaray cadawga, iyo qorsheyaashiisa mustaqbalka. Gabayadiisu waxay noqdeen isha ugu muhiimsan ee laga barto taariikhda Daraawiishta iyo dhacdooyinkii xilligaas. Tusaale ahaan, gabayga "Jiinley" wuxuu si faahfaahsan uga warramayaa guushii Daraawiishta ee dagaalkii Ruuga iyo dhimashadii Corfield.

4. Faafin Fikradeed iyo Siyaasadeed (Propaganda): Sayidku wuxuu ahaa nin si fiican u fahamsanaa awoodda ay leedahay faafinta fikradaha. Wuxuu gabaygiisa u adeegsaday inuu ku muujiyo in halgankiisu yahay mid xaq ah, kuna saleysan difaaca diinta iyo dalka. Wuxuu isku muujin jiray inuu yahay badbaadiyaha ummadda, halka uu gumeystaha iyo raacsannahana ku tilmaami jiray shaydaanno iyo cadowga ummadda.

Farshaxanka Suugaanta Sayidka

Marka laga yimaado ujeeddooyinka siyaasadeed, suugaanta Sayidku waxay ahayd mid heersare ah xagga farshaxanka. Wuxuu si cajiib ah u adeegsan jiray luqadda Soomaaliga, isagoo adeegsanaya erayo iyo sarbeebyo qoto dheer. Waxaa suugaantiisa ka muuqatay:

• Hodantinimo luqadeed: Wuxuu adeegsan jiray erayo duug ah oo macno weyn xambaarsan.

• Qaab-dhismeed adag: Gabayadiisu waxay lahaayeen qaafiyad iyo miisaan adag oo aanay fududayn in la dheeho.

• Sawir-maskaxeed xooggan: Wuxuu awood u lahaa inuu ereyo ku sawiro dhacdooyinka si qofka dhegeysanayaa uu u dareemo sidii inuu goobta joogo.

Gabayadii Sayid Maxamed waxay ahaayeen codkii halganka. Waxay ahaayeen rasaastii lala dhacayay qalbiga cadawga iyo shidaalkii hurinayay dabka gobanimadoonka. Ilaa maanta, gabayadiisa waxaa laga dheehan karaa jacaylkii uu u qabay dalkiisa, diintiisa, iyo dadkiisa.

3. HAGITAAN: Hoggaamintii iyo Dawlad-Dhisiddii

Sayid Maxamed ma ahayn oo kaliya gabayaa iyo dagaalyahan, wuxuu sidoo kale ahaa hoggaamiye siyaasi ah oo lahaa aragti dawladnimo. Hadafkiisu ma ahayn oo kaliya in gumeystaha la iska celiyo, balse wuxuu ahaa in la dhiso dawlad Soomaaliyeed oo mideysan, madax-bannaan, kuna dhaqanta shareecada Islaamka.

Dhismaha Maamulkii Daraawiishta

Si uu aragtidiisa u hirgeliyo, Sayidku wuxuu dhisay maamul u gaar ah oo lahaa hay'ado kala duwan:

1. Hoggaan Sare (Khusuusi): Waxaa jiray gole sare oo ka koobnaa Sayidka iyo la-taliyeyaashiisa ugu dhow, kuwaas oo go'aamin jiray arrimaha waaweyn ee siyaasadda, dagaalka, iyo xiriirka dibadda.

2. Ciidan Qaran: Wuxuu abaabulay ciidan qaran oo ka kooban rag ka kala yimid qabaa'il kala duwan, laakiin ku mideysan magaca Daraawiishta. Ciidanku wuxuu lahaa abaanduuleyaal iyo nidaam maamul.

3. Khasnad Dhexe (Bayt al-Maal): Daraawiishtu waxay lahayd khasnaddii dhexe oo lagu uruurin jiray hantida, sida xoolaha laga soo furto cadawga iyo sakada. Hantidaas waxaa loo isticmaali jiray in lagu quudiyo ciidanka, lagu iibiyo hubka, laguna caawiyo dadka taagta daran.

4. Caasimad iyo Xarumo: Sida aan horay u soo sheegnay, dhaqdhaqaaqu wuxuu lahaa xarumo iyo qalacado waaweyn, oo Taleex ay ugu dambeyntii noqotay caasimadda. Tani waxay muujineysay in Daraawiishtu ay ka gudbeen heer kacdoon oo ay gaareen heer dawladnimo oo leh dhul ay maamusho.

Midnimada Ummadda

Hoggaaminta Sayidka waxaa saldhig u ahaa fikirka midnimada Soomaaliyeed. Wuxuu si adag uga soo horjeeday qabyaaladda iyo is-kala-qaybinta uu gumeystuhu watay. Isaga, qof kasta oo ku biira Daraawiishta wuxuu ka tagayay magacii qabiilkiisa, wuxuuna qaadanayay magaca guud ee "Daraawiish." Inkasta oo uu mararka qaar ku qasbanaaday inuu la macaamilo qaababka dhaqameed ee qabaa'ilka, haddana aragtidiisa guud waxay ahayd in la abuuro ummad ka sarreysa qabiilka.

Xiriirka Dibadda

Sayidku wuxuu ahaa diblomaasi yaqaanay sida loola xiriiro quwadaha caalamka. Wuxuu fariimo u diri jiray Boqortooyadii Cusmaaniyiinta (Turkey), Jarmalka, iyo dawlado kale oo uu ka codsanayay inay ka caawiyaan halganka uu kula jiro Ingiriiska. Wuxuu sidoo kale warqado gooddi iyo wada-hadal isugu jira u qori jiray Ingiriiska, Talyaaniga iyo Xabashida. Warqadahiisu waxay muujinayaan nin leh kalsooni, aragti siyaasadeed oo qoto dheer, kuna adag mabda'iisa ah inaanu marnaba oggolaanayn in dhulkiisa la gumeysto.

Si kastaba ha ahaatee, hoggaaminta Sayidka kama marnayn dhaliilo. Waxaa lagu eedeeyaa inuu ahaa nin ad-adag oo aan u naxariisan jirin dadka ka soo horjeeda, xitaa haddii ay Soomaali yihiin. Dagaalladii sokeeye ee uu la galay qabaa'il Soomaaliyeed oo diiday inay raacaan waxay reebeen dhaawacyo aan weli bogsoon. Si kastaba, marka la eego xaaladdii adkayd ee uu ku jiray iyo cadaadiskii kaga imaanayay dhinac kasta, waxaa adag in lagu xukumo halbeegyada maanta. Wuxuu ahaa nin rumaysnaa in ujeeddadiisa weyn ay ka qiimo badan tahay wax kasta oo kale.

Gunaanad: Dhaxalkii Sayid Maxamed

Sayid Maxamed Cabdalle Xasan wuxuu ahaa iftiin usoo baxay ummad mugdi ku jirtay. Wuxuu ahaa astaanta halganka, codka suugaanta, iyo hormuudka hagitaanka. Inkastoo gumeystuhu uu awood ciidan kaga adkaaday, haddana marna kama adkaan fikirkii iyo aragtidii uu Sayidku xambaarsanaa.

• Dhanka Halganka: Wuxuu Soomaalida baray inaan lala heshiin karin gumeysiga, xorriyaddana lagu helo dagaal iyo naf-hurid. Wuxuu noqday aabbaha wadaniyadda Soomaaliyeed ee casriga ah.

• Dhanka Hal-abuurka: Wuxuu ka tagay dhaxal suugaaneed oo aanay abaar ahi gelin, kaas oo noqday keydka taariikhda, falsafadda, iyo dareenka ummadda Soomaaliyeed.

• Dhanka Hagitaanka: Wuxuu noqday tusaalihii ugu horreeyay ee isku dayay inuu dhiso dawlad Soomaaliyeed oo mideysan, kana madax-bannaan shisheeye.

Noloshii Sayid Maxamed waxay xambaarsan tahay casharro badan oo maanta muhiim noo ah: qiimaha midnimada, awoodda ay leedahay suugaantu, iyo muhiimadda ay leedahay in loo istaago difaaca dalka iyo diinta. Magaciisu wuxuu ku xardhan yahay qalbiyada malaayiin Soomaali ah, wuxuuna weligii ahaan doonaa halyeeygii horseeday halgankii, curiyey hal-abuurkii, iftiimiyeyna hagitaankii ummadda.